Экономикалық білім негіздерінің қалыптасуыақша эволюциясымен тығыз байланысты. Құндылық қажеттілігі туралы хабардар болу жәнесауданы дамыту айырбастаудың алғашқытүрлерінің пайда болуына ықпал етті. Сауда жәнеақша жүйелерінің тарихын зерттеу – экономикалықойлауды қалыптастырудың және қазіргі қаржылыққұрылымды түсінудің негізгі құрамдас бөлігі.Бүгінгі таңда ақша тақырыбы елдер мен мемлекеттер үшін де, жеке кәсіпорындар үшін де, адамның өзі үшін де маңызды.

Осы тақырыпта жуырда Алматы қаласындағы республикалық Достық үйінде Ұлттық валютаның 30 жылдығына арналған дөңгелек үстел өтті. Жиында Қазақстан халқы Ассамблеясына мүше экономика ғылымдарының докторлары мен кандидаттары пікір бөлісті. Олар ақшаның қалыптасуы мен пайда болу негізіне бағытталған зерттеулерге тоқталып, адамзаттың тарихи және қазіргі дамуында қолдануды талдады.

Тарихи тұрғыдан алғанда, ақша – бұл, ең алдымен, жинақтауға ең қолайлы құрал, сұранысқа ие айырбасталатын заттардың бірі. Тауарды сатудан түскен ақшаға кез келген басқа тауарды сатып алуға болады. Алайда егер тауар мамандандырылған өндіріс өнімі болса, онда қарапайым логика тұрғысынан бірінші тауар тек кепілдендірілген тұрақты сұранысқа ие тауар болуы мүмкін. Бұл өнім ерекше және сонымен бірге жалпы қажеттілікті қанағаттандыруы қажет, атап айтқанда, экономикалық қызметтің жемісін сақтау және жинақтау қажеттілігі, бұл оны ақшаға айналдырады.

1993 жылғы 15 қарашада Қазақстан өзінің ұлттық валютасы – теңгені айналымға ресми түрде енгізді. «Теңге» атауы Орталық Азияда қолданылған ортағасырлық монетадан шыққан. Бұл таңдау аймақтың тарихи және мәдени дәстүрлеріне деген ұмтылысты білдірді. Бұрын «ақша» мен «ақша жинақтарына» деген көзқарас мүлдем басқаша болды, өйткені ақша асыл металдардан жасалған. Ол меркантилистерді мемлекеттік және іскер адамдармен біріктірді, өйткені ешкім оң сауда балансының елге тигізетін пайдасына және пассивті баланстың елеулі қаупіне күмәнданбады, әсіресе егер ол ақша шетелге «ағып» кетсе. Ақша айналымы өзінің материалдық негізімен, ақшалай құн шарасының қозғалысымен және тауар айналымымен тікелей байланысты. Ақша айналымы бүкіл репродуктивті процесті және оның негізгі компоненттерін қамтиды: бөлу,тұтыну, өндіру, алмасу.

Осылайша, барлық негізгі ақша функциялары бір-бірімен тікелей байланысты. Ақшаның мәні кез келген ақша функциясында емес, бірден барлық ақша функцияларында көрінеді. Сондықтан, қазіргі экономикалық жағдайда ақша – бұл құндылықфункцияларын орындайтын барлық нәрсе. Қазіргі қоғамда ақшалай қарыздардың пайыздық деңгейі туралы мәселе онша өткір емес, өйткені банктік депозиттерді ішінара резервтеу тәжірибесі коммерциялық банктерге кепіл ретінде өтімділігі төмен активтерді пайдалану арқылы ақшалай несиелеу ауқымын кеңейтуге мүмкіндік береді.Сонымен бірге, мұндай тәжірибе ақшаның дәстүрлі түсіндірілуіне күмән келтіретіні анық. Өйткені, ақша тауарлар үшін төлем құралы ретінде және сонымен бірге қарыздар бойынша төлем құралыретінде «айналым» ұғымына сәйкес келмейді, егер несие беру ауқымы бұрын жинақталған ақша сомасымен шектелмесе, банктік депозиттерді ішінара резервтеу кезінде орын алады.

Технологияның дамуымен ақшаның құны да төмендейді, өйткені адам нақты ақшаны байқамай, оны жұмсауды әлдеқайда жеңілдетеді. Осылайша, жалақы мен төлем жүйелерінің карточкалық жүйесі орташа адамның ұтымды сатып алу бөлігіндегі пассивтілігін күшейтеді және ұтымсыз сатып алу санын көбейтеді. Банктер, өз кезегінде, дебеттік және несиелік карталар біріктірілген кезде несие алуға мүмкіндік беретін карточкалық өнімдерде де әрқашан дайын. Банктік карталарды кеңінен қолдану адамның ақшаға тәуелділігін арттырады және оны карточкасының төлем қабілеттілігіне тікелей тәуелді етеді. Сонымен қатар, тәуелділік экономикалық жоспарда да, психоэмоционалды жоспарда да дамиды және бұл әлдеқайда маңызды. Электрондық ақша мен төлемдердің дамуы ақшаның қатысуын адамға азырақ байқайтады.

Осылайша, ақша құнын, теңгені енгізу экономикадағы инвестицияларды тұрақтандыруға және тартуға бағытталған реформалармен қатар жүрді. Қазақстан өзінің қаржы жүйесін белсенді әзірледі, инвесторлар үшін жеңілдіктер жүргізді және экономикалық өсуді қолдау үшін басқа да шараларды жүзеге асырды. Теңгенің отыз жылдық тарихы ұлттық валютаны табысты енгізудің үлгісі ғана емес, сонымен қатар ақша эволюциясы экономикалық білім мен ұлттық бірегейлікті қалыптастыруға қалай әсер ететіндігінің дәлелі болып табылады. Осы кезең ішінде Қазақстанның қаржы жүйесінің дамуы адамзаттың бай тарихын ескере отырып, ақша тетіктерін қазіргі заманғы сын-тегеуріндерге тұрақты талдау және бейімдеу қажеттігін атап көрсетеді.

Кейін қарай