Қазақстан халқы Ассамблеясы

356

Гребенщиков Георгий Дмитриевич

Өмір жылдары: (1883-1964 жж.)

    Көрнекті орыс жазушысы, драматург, әдебиеттанушы, журналист, этнограф, қоғам қайраткері, ақ эмигрант. Георгий Гребенщиков қазақтардың өмірі туралы пьеса жазған тұңғыш жазушы ретінде Қазақстанның мәдениет тарихында жарқын із қалдырды.

    1882 жылы (кейбір деректер бойынша 1883 ж. немесе 1884 ж.) 6 мамырда (ескі стиль бойынша 23 сәуірде) Шығыс Қазақстан облысы Шемонаиха ауданы Каменевка ауылында Николаев кенішінің жанында тау-кен жұмысшының көпбалалы отбасында дүниеге келген. Аяқталмаған бастауыш білімі бар, Семейде ыдыс жуушы, дәріханашының оқушысы, санитар, орманшының көмекшісі, бейбітшілік сотының хатшысы, нотариуста хат жүргізуші болып жұмыс істеген. 1920 жылы Еуропадағы ақ эмиграция қатарын толықтырды.

    «Семипалатинский листок» газетінде «Крестьянин Г.» деген бүркеншік атпен оның алғашқы әңгімелері, очерктері, өлеңдері (1904-1905) басылып шықты. 1906 жылы Г. Гребенщиковтың «Сібір шетіндегі жаңғырықтар» атты алғашқы кітабы жарық көрді.

    Этнографиялық және тұрмыстық бақылаулардың қорытындысы бойынша ол Алтайдағы саяхаттары туралы мақалалар мен баяндамалар жазды, «Оба өзені және обалықтар», «Алтай Русі» тарихи-этнографиялық очерктерін жариялады.

    1913-1916 жылдары «Батырбек хандығы» (1913), «Қасқырдың өмірі» (1913), «Любава» (1916), «Орман патшалары» (1914), «Ертісте» (1915), «Дала қарғалары» (1915) сияқты елеулі әдеби шығармалар жазды.

    Жазушының Қазақстан театр өнерінің қалыптасуына сіңірген еңбегі ерекше болды. Қазақ КСР қысқаша энциклопедиясындағы «Театр» мақаласында (Алматы, 1991) былай делінген: «Революцияға дейінгі кезеңде халық өнерінің ойын-сауық дәстүрлері дамымаған. Ресейдегі 1905-1907 жылдардағы Революция Қазақстанның мәдени өмірінің өрлеуін туғызды. Г.  Гребенщиков «Жақсы жігіт» (1907) пьесасын жазып, оның сюжетінің негізінде қазақ халқының тұрмысын сипаттады, ал Н.П. Анненков-Бернар – «Бекініс» (1908) драмасын ұлттық эпостың желісі бойынша жазды».

    Бір қызығы, пьеса қазақша «Жақсы жігіт» деп аталған. Орысша атауы жақшаның ішінде көрсетілген: «Добрый молодец». Автордың арнауы бар: «Қырғыздарды қырғыз және орыс тілдерінде таныстыру үшін Ертіс халқына арнаймын».

    Пьесаның негізгі бетінде Гребенщиковтың қолтаңбасы бар: «Менің достарымның ең жақсысы – Алексей Николаевич Белослюдовке. Автор. 20 тамыз 1908 жыл, Семей қаласы».

    Ольга Тарлыкова бұл пьесаны жазушы Александр Лухтановтың ұсынысы бойынша 2004 жылы Алматы кітапханасынан тапты, оның 2006 ж. «Медиа-Альянс» баспасынан жарық көрген «Тармақтардан тысқары мен тағдырды көремін...» кітабында Гребенщиковтың өмірі мен шығармашылығы туралы кең көлемді очерк жазылған. Бұған дейін бұл пьеса жазушының бірде-бір библиографиялық анықтамалығында көрсетілмеген.

    Осы кітапта 1908 жылы 10 сәуірде Өскемен Халық үйінің сахнасында провинциялық актерлердің, жұбайлар Бабош-Каралевтардың басшылығымен қойылған «Халықтың ұлы» пьесасының премьерасы болғаны туралы мәліметтер келтірілген. Гребенщиков драматург және режиссер Санкт-Петербургтегі Е.П. Карповқа жазған хатында: «Пьеса күтпеген табысқа ие болды», – деп жазды.

    Гребенщиков Кеңес үкіметін мойындамады және 1920 жылы Францияға қоныс аударды. Парижде ол Н. Рерихпен, Ф. Шаляпинмен, К. Бальмонтпен жақын танысты. 1923 жылы Н.К. Рерих «Алатас» кітап баспасын құрды.

    1924 жылы ол АҚШ-қа қоныс аударып, Коннектикут штатында «Чураевка» ауылының негізін қалады. Оның өмірінің басты кітабы – 12 томдық эпос – «Чураевтар» деп те аталды. Онда Г. Гребенщиков Алтай ауылының өмірі мен тұрмысын сипаттаған.

     

     

    Г. Гребенщиковтың әдеби еңбегі Үндістан, Франция, Аргентина, Мексика, АҚШ университеттерінің ғылым және өнер академияларының көптеген халықаралық марапаттарға және құрметті ғылыми дәрежелеріне ие болды.

    1. Росов В.А. Предисловие к книге // Г.Д. Гребенщиков «Моя Сибирь». -Барнаул: ГМИЛИКА, 2002. - С. 10-12.

    2. Шварцман В. П. Сужденный строитель Алтайского Дома (К 120-летию Г.Д. Гребенщикова) // «Дельфис» - №30(2) – 2002.

    3. Национальная энциклопедия «Казахстан». Т.4. / Гл. ред. Б. Аяган. - Алматы: Главная редакция «Қазақ энциклопедиясы», 2007. - с. 418.

    Оның есімі Америкадағы «Кімді кім дейміз», Париждегі «Қазіргі серілер», Лондондағы «Авторлар мен жазушылар», «Әлемдік атақты адамдар» құрмет кітаптарына енгізілген.

    Н. Рерихтің Нью-Йорк музейінен берілген Г.Д. Гребенщиковтың елеулі мұрағаты Алтайдың әдебиет, өнер және мәдениет тарихы мемлекеттік музейінде сақталған.

Кейін қарай

Ұқсас жаңалықтар

Ұқсас жаңалықтар