Афанасийдің қазақ отбасына қабылдануы

Бірде ол Құрмантай руынан шыққан Қылышбай байдың ауылында қарт Жоламанның отбасымен кездесті. Дәл осы Жоламан Афанасийді қабылдады, содан кейін «жаңа қазақ» Афанасий Латута Жақып (Якуб) Жоламанов деп аталды.

Тұлға туралы қазіргі замандастардың естеліктері, зерттеушілердің, оқушылардың, ұрпақтардың пікірлері

Орыс революциясына қатысуы

Жас болғанына қарамастан, ол 1905 жылғы революциялық қозғалысқа белсенді қатысады, сол үшін оны Ақмолаға жер аударды.

Ақмолаға жер аудару

Мұнда ол болашақ қазақстандық композитор Борис Ерзаковичтің әкесінде жұмыс істеді. Кейін жергілікті жалдамалы жұмысшылар Афанасийдің айналасына жинала бастады. Паспорт режимін бұзғаны және үкіметке қарсы сөздерді таратқаны үшін түрмеге қамалу қаупі артты.

Өміріндегі Қазақстанмен, қазақ халқымен байланысты бірегей оқиғалары

Жақып Жоламановтың кеңес кезіндегі еңбегі

1919 жылдың аяғында Жақып Жоламанов Аққұш-Нұра болысында большевиктер ұйымын құрды және 1920 жылы көктемде өлкедегі қазақ халқы арасынан уездік кеңестің 1-ші съезіне депутат болып сайланды.

1923 жылы 2 сәуірде Жантекей аңғарында 11 кедей жатақтың ішінен Жақып алғашқы ауылшаруашылық кооперативтерін ұйымдастырды, бұл оның атасы Жақыптың атымен атады. Кейінгі жылдары Жақып Жоламанов басқарған шаруашылық күшейе түсті және кеңейе бастады, колхоз ұжымы интернационалды болды. Бұған 9 орыс және 1 башқұрт шаруалары кірді. Жақыптың беделі одан сайын арта түсті.

1924 жылы Жақып Жоламанов алғашқы зайырлы қазақ мектебін салды. Аудан орталығының өтініші бойынша оған екі мұғалім жіберілді. Мектепте «Жас қалам» атты алғашқы балалар кооперативін ашады.

Сонымен қатар, Жақып Жоламанов 1927 жылы ауылшаруашылық техникумын, 1939 жылы - Киров Омбы ауылшаруашылық институтының егіншілік бөлімін бітірді. Кейін түрлі басшылық қызметтерде жұмыс атқарды. Олардың соңғысы - бақылау-тұқым зертханасының меңгерушісі, ол 75 жасқа жеткенше, яғни 1965 жылға дейін еңбек етті.

Осылайша, бүкіл өмірін қазақ халқына қызмет етуге арнаған Жақып Жоламанов, украиндық Афанасий Латута, 1916 жылғы қазақ көтерілісінің Ақмола орталығының жетекшісінің бірі, қоғамдық ағартушы және Ақмоланың Есіл өңіріндегі ауыл шаруашылығының ірі ұйымдастырушысы болды.

Афанасийдің беделінің өсуі

1912 жылдан бастап Латута толығымен тәуелсіз өмір бастайды. Ол жеке мектеп ашты, онда қазақ жастарына тек араб жазуын үйретіп қана қоймай, орыс тілінен алғашқы сабақ берді. Оның беделі күн сайын арта берді. 1912-1920 жж. оның мектебінде 200-ден астам адам білім алды.

Афанасий Латута әділеттілікті бәрінен де жоғары қойды, қазақтарға және әсіресе оның кедей бөлігіне жанашырлық танытты.

Ұлт-азаттық қозғалыс жолында

Бір кездері ағартушы Жақыптың (Афанасий) жеке мектебі орналасқан «Жартас» трактатында Афанасий танымал батыр, халық қаһарманы Рахымжан Мадинмен кездеседі. Бірте-бірте Жақып болашақ Ақмола қазақтарының ұлт-азаттық көтерілісінің басты идеологы болды.

1916 жылы 25 маусымда Қазақстанда тыл операциялары үшін жергілікті елді мекенді жалдауға қарсы қарсылық басталды, бұл патша режиміне қарсы қуатты ұлт-азаттық қозғалыстың бастауы болды. Көтеріліс ошағын Рахымжан Мадин мен Жақып Жоламанов басқарды.

1916 жылдың жазында Қызыл Сеңгір ауданында Кошуро-Масальский бастаған жазалаушылар мен жалпы саны 5 мың адамды құраған көтерілісшілердің қақтығысы болды. Украинадағы әскери операциялардан тәжірибесі бар Жақып Жоламановтың талабымен жалпы саны 700-ге жуық мылтығы бар 4 арнайы отряд құрылды.

Күзде қозғалыс бәсеңдеді. Көтерілісшілер Амангелді Имановқа қосылу үшін Торғай даласына аттанады.

Афанасийдің Қорғалжын қазақтарына кетуі

Соңында Афанасий Александрович Қорғалжын даласына қашып барып, жергілікті тұрғындар арасына сіңіп, жылу табады. Кейінірек бұл аймақ оның екінші отанына айналды. Сонымен, 1909 жылы тамызда Нұржан, Айбек және Тазабектің Мұрат-Сарат тұқымындағы қазақтардың ыстық ықыласын алып, ол осы жерге қажетпін деген шешімге келді.

Біраз уақыттан кейін Афанасий Тінәлі руының қазақтары ежелден өмір сүрген Аршаты шатқалына көшеді. Мұнда ол Әбілқайыр-Ахун медресесінде жұмысқа орналасады, онда оған беделді, далалықтар мойындаған және Ресей империясы Мемлекеттік Думасының І және ІІ шақырылымдарының депутаты Шаймерден Қосшығұлов үлкен ықпал етеді.

Афанасий қазақ тілін жетік меңгерді, жергілікті салт-дәстүрлерді үйренді. Басқа көшпелілерге сырт келбетімен мүлдем ұқсамаса да, Ақмола маңындағы Пришимье жерінде танымал және абыройлы адам бола алды.

Дубицкий А. Акмола - город славный. Акмолинск. 1959,126 с.

Кабульдинов З.Е. Астана: прошлое и настоящее. Астана, 2017, 344 с.

Естеліктер

Жергілікті тұрғындар оны қазақ тілін, оның тарихын, әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін, сондай-ақ қазақ шежіресі мен исламды жақсы білгені үшін құрметтеді. Қорғалжын өңірінде көгалдандыруды алғаш бастағандардың бірі болды.

Оған деген терең құрметтің белгісі ретінде оның замандастары мен ұрпақтары оған Қорғалжың ауданының құрметті азаматы атағын берді.

Жақып Жоламанов украин және қазақ халықтары арасындағы шынайы достықтың белгісі ретінде елорданың орталық немесе жаңа көшелерінің біріне атау берілуге лайық екендігіне күмән жоқ.

Жақып Жоламановтың есімі халық жадында мәңгі сақталады және интернационализмнің, батылдық пен батырлықтың, сондай-ақ қазақ халқының мүддесі мен тәуелсіздігінің адалдығының нақты үлгісі ретінде қызмет етеді.