1123
Қожамьяров Кұддыс Қожамьярұлы
Өмір жылдары: (1918 – 1994 жж.)
Көрнекті кеңестік, қазақстандық, ұйғыр композиторы, ұстаз, қоғам қайраткері. Кұддыс Қожамиярұлы - ұйғыр кәсіби музыкасының негізін қалаушы, оның ұйғыр ұлттық әуендеріне негізделген туындылары ерекше әдістермен, өткір үйлесімді тілімен және түрлі-түсті оркестрімен ерекшеленеді.
Оның бай шығармашылық мұрасы жалпы ұйғыр музыкасының, атап айтқанда Қазақстанда дамуының жарқын және маңызды бөлігі болып табылады.
Екінші дүниежүзілік соғыстың салдарынан Мәскеу консерваториясында оқуын кейінге қалдыруға тура келдіп, ол әскерге шақырылды. 1943 жылы майданда Коммунистік партия қатарына кірді.
Ол көптеген камералық, аспаптық және хор туындыларына, әндер мен романстарға, драмалық қойылымдарға арналған музыкаларға ие. Ол 1955-1959 жылдары Қазақстан композиторлар одағының мүшесі және басқарма төрағасы болды. 1959-1966 жылдары Ленин және КСРО-ның әдебиет және өнер саласындағы мемлекеттік сыйлықтары жөніндегі комитетінің мүшесі болды. Сондай-ақ, ол шет елдермен достық және мәдени қатынастар қоғамы мен шетелдегі отандастармен мәдени қарым-қатынастар жөніндегі «Отан» қоғамының мүшесі болды. 1961 жылы Тегеранда және 1964 жылы Бағдадта өткен халықаралық фестивальдардың қатысушысы.
Кұддыс әкесі қайтыс болған кезде 3 айлық нәресте еді. Қожамьяров Алматыға музыкалық-драма колледжіне түсуге келгенде, ол әлі 16 жасқа толмаған болатын. Алдымен скрипка сыныбындағы колледжге, содан кейін фортепиано бөліміне түсіп, музыка жаза бастады, Мәскеу консерваториясының композиторлар факультетіне түсу үшін емтихандар тапсырды.
Тұлға туралы қазіргі замандастардың естеліктері, зерттеушілердің, оқушылардың, ұрпақтардың пікірлері
Демобилизациядан кейін Құддыс Қожамьяров Алматыға оралды, 1951 жылы Алматы консерваториясын профессор Е. Г. Брусиловскийдің композиция класы бойынша бітірді.
«Студенттерімнің ішінде Кұддыс Қожамьяров мен үшін ерекше қымбат. Ол маған күтпеген жерден жалаң аяққа азиялық галош киген 20 жастағы бала болып келді. Өзінің композитор атанғысы келетінін айтты, сондықтан маған жолығуды жөн көріпті. Жиырма жас үшін ол фортепианода мәнсіз ойнады. Бұл салада ол жақсы нәтиже көрсетпеді. Бірақ, оның композиторлық қабілеттері мені сендірді, мен онымен жұмыс істей бастадым. Осылайша, менің көз алдымда өз халқының тарихында тұңғыш ұйғыр композиторы болуды ұйғарған жас жігіт пайда тұрды. Мені бұл перспектива қатты қызықтырды» (Е.Г. Брусиловский).
Өміріндегі Қазақстанмен, қазақ халқымен байланысты бірегей оқиғалары
Қожамьяров өз еңбектерінде ұйғыр фольклорының мотивтерін кеңінен қолданды, соның негізінде «Назугум» (1956 ж.) атты алғашқы ұйғыр операсын жасады және «Чин-Томур» (1967 ж.) балетін шығарды.
КСРО халық әртісі Куддус Кужамьяровтың есімі Мемлекеттік республикалық ұйғыр музыкалық комедия театрына берілді. Театрдың жанында Құдсус Кужамьяровқа мүсінші Магамед Абдуллаев пен сәулетші Аркин Маметбакиевтың ескерткіші орнатылды.
Ұлттық стильді іздеуде анықталған авторлық стильдің өзіндік ерекшелігі «Ризвангуль» (1950 ж.) бағдарламалық симфониялық поэмада бейнеленген, бұл еңбегі үшін ол 1951 жылы үшінші дәрежелі Сталиндік сыйлыққа ие болды. «Алтын таулар» (1960 ж., Н. Тілендиевпен бірлесе), «Садыр-Палван» (1977 ж.) поэмалардың авторы, «Бостандық туралы ән» (1954) симфониялық поэмасының, «Гүлден, Жетісу!» (1970 ж.) ораториясының, А. Розыбакиевқа арналған симфониялардың және Үшінші симфонияның (1981, 1984 ж. Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы) авторы.
«Бүгінгі таңда біз құнарлы Қазақстанның жерінде туып, өз ұлттарының дәстүрлі шығармашылығын жаңа негізде қайта жаңғыртқан және дамытқан алғашқы кәсіби мәдени қайраткерлердің бірі болған ХХ ғасырдың әлемдік музыкалық мәдениетіне үлкен үлес қосқан отандастарымызбен мақтанамыз». («Назиб Жиганов музыкалық шоғыры» жеке қорының президенті С. Тенишева,).
Аравин П.В. Куддус Кужамьяров. — М., 1962 г.
Хамраев М. Расцвет культуры уйгурского народа. — Алма-Ата, 1967 г.
Кирина К. Куддус Кужамьяров. — М., 1979 г.
Жетписбаева А.А. Счастье быть первым.//В сб.: Братство народов — братство культур. — Алма-Ата, 1985 г. К.Х.Кужамьяров: штрихи к портрету.
Куддус Кужамьяров – время и музыка // Материалы Международной научно-практической конференции, посвященной 90-летию со дня рождения К.Кужамьярова. – Алматы: ТОО «Издательство LEM», 2008г.
КСРО Халық әртісі Құддыс Қожамьяровтың аты Мемлекеттік ұйғыр музыкалық комедия театрына берілді. Театр жанына Құддыс Қожамьяровтың мүсінші Магамед Абдуллаев пен сәулетші Аркин Мамбетбакиев жасаған ескерткіші қойылды.