2020 жыл - біздің ел үшін айтулы жыл. Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 75 жылдығы, еліміздің Негізгі Заңы - Қазақстан Республикасы Конституциясының 25 жылдығы мен Қазақстан халқы Ассамблеясының 25 жылдығы.

Бүгінгі таңда Негізгі Заңның басты әлеуметтік құндылығы 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы қазақстандық қоғамның түрлі қоғамдық-саяси күштерінің таяу және алыс тарихи келісімін қамтамасыз еткендігінде деп айтуға болады. Дәл осы жағдай оны саяси тұрақтылықтың маңызды факторына, бейбітшілік пен келісімнің кепіліне айналдырды.

Тәуелсіздіктің алғашқы күндерінен бастап қоғамдық, оның ішінде этносаралық қатынастарды нығайту Қазақстанның бүкіл ішкі саясатының өзегі болып табылады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында біздің мемлекет қызметінің негізгі қағидаттарының қатарында қоғамдық келісім мен саяси тұрақтылық аталғаны да кездейсоқ емес.

Тарих толқыны ең басты әрі маңызды құндылық халықтың бірлігі екенін көрсетіп келеді. "Бірлік бар жерде тірлік бар" деген қазақ мақалы да тегін айтылмаса керек. Себебі, бірлік мемлекеттік дамудың қозғаушы күші болып табылады.

Этносаралық және конфессияаралық келісімді қалыптастырудағы азаматтық қоғам институттары мен мемлекеттік институттардың өзара диалогы үшін жағдай жасауы, бір-біріне толеранттық қарым-қатынаста болуы халықтың бірлігі мен рухани негіздері еліміздің іргетасын құрайды.

Елімізде тұрақтылықты нығайту мен бейбітшілік пен келісімді сақтауда Елбасы құрған Қазақстан халқы Ассамблеясы ерекше рөл атқарып келеді.

Ассамблеяның ширек ғасырлық тәжірибесі бүгінде ол Қазақстанның көптеген этностарының мемлекет құраушы қазақ халқының айналасында рухани жаңғыруына және топтасуына ықпал ететін көпұлтты халықты шоғырландырудың нақты институтына айналғанын көрсетті.

Ассамблея үнемі тұрақтылықты нығайтуға, қоғамдық келісімді сақтауға бағытталған іс-шаралардың басы-қасында жүреді. Қазақстан халқы Ассамблеясының жиырма бес жылдық тарихы-бұл жетістіктер мен қажырлы еңбектің тарихы. Бұл тарихта әрбір өңірлік Ассамблеяның қосқан үлесі де бар. Біз ҚХА жылнамасында Қарағанды облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясының қызметі лайықты орын алатынын мақтан тұтамыз. Бүгінде ол өңірдегі 100-ден астам этносты бір шаңырақ астына жинап, 75 этномәдени бірлестікті біріктіреді.

Қарағанды облысы ҚХА әрбір этномәдени бірлестік өкілінің азаматтық ұстанымын қалыптастыруға, қазақстандық патриотизмді тәрбиелеуге, этносаралық және конфессияаралық келісімді нығайтуға елеулі үлес қосып, өңірдің азаматтық қоғамының озық отряды болып табылады. Қазақстан халқы Ассамблеясының бастауында "Видергебурт" неміс бірлестігі, Қазақстан кәрістері қауымдастығының филиалы, еврей мәдениеті орталығы, "Ихлас" татар-башқұрт бірлестігі, "Вайнах" шешен-ингуш бірлестігі, "Авги" грек ұлттық мәдени бірлестігі бар.

Бұл бірлестіктер өз жұмысын 1989-1992 жылдардан бастаған. Жас тәуелсіз мемлекеттің алғашқы қадамдарынан бастап оның Көшбасшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстанда барлық этностардың тілін, мәдени дәстүрлерін сақтай отырып, тең азаматтық құқықтарын мойындауға бағыт алды. Мемлекет басшысы 1992 жылы Қазақстан халықтары форумының делегаттарына: "біз күнделікті өмірде адамның дауысын, әр халықтың, әр ұлттың дауысын естиміз бе?..».

Әрі қарай ҚХА – ның құрылуын болжай отырып: "...біз жаңа қоғамдық институт-Қазақстан халықтарының келісімі мен бірлігі Ассамблеясын құра аламыз. Бұл саяси емес ... Қазақстандағы ұлтаралық келісімді нығайту міндетін шешетін ұйым болар еді", деген еді.

Ассамблеяның мемлекеттік масштабтағы қоғамдық институт ретінде құрылғанына дейін бірнеше жыл керек болды. Бұл жылдар, біз қазір түсінгендей, өмірлік бақылауларға, мәселенің жай - күйін талдауға, елдің түрлі өңірлеріндегі ұлттық мәдени орталықтардың нақты қадамдарына толы жылдар болды, - бұл талдау Нұрсұлтан Әбішұлына Ассамблея идеясын бекем етуге, оған нақты пішін беруге және жасампаздық идеологиясымен қаруландыруға мүмкіндік берді. Ұлт көшбасшысының идеяларын өңір этностары ризашылықпен және ынтамен қабылдады. Облыстық ҚХА-ның қалыптасуында қазақ халқының түсінігі мен даналығы үлкен рөл атқарды.

Жоғарыда аталған алғашқы мәдени орталықтардың тәжірибесі фольклорлық іс-шаралардан, дәстүрлерді қалпына келтірудің алғашқы қадамдарынан, ана тілін үйренуден тұрды. Сондай-ақ, жексенбілік мектептер құрылып, онда балалар халықтық қолөнердің қарапайым әдістерін, халықтық әдет-ғұрыптарды, ана тілін үйренуге мүмкіндік алды. Бұл тәжірибе Қарағанды қаласы мен облыстың барлық өңірлерінде жаңа этномәдени бірлестіктер пайда болған кезде ерекше сұранысқа ие болды.

Арада бірнеше жылдар өтіп, жаңадан құрылған ұлттық мәдени орталықтардың саны артып, жұмыс тәжірибесі пайда болды. Этносаясат саласындағы білімді жетілдіріп, облыстық Ассамблеяның беделі артты. Ассамблеяның өзі Қазақстанның Азаматтық ландшафтының ажырамас бөлігіне айналды. Оның қызметінде ғылыми көзқарастың, әлеуметтанулық талдауды тереңдетудің, қазіргі терминологияны қалыптастырудың, ұлттық мәдениеттерді жандандыру фактілерін ғылыми түсіндірудің шұғыл қажеттілігі туындады.

Осылайша, институттар мен ҚХА қызметінің нысандары құрылып, этносаясаттың жаңа тілі пайда болды. Ұлттық мәдени орталықтарды бірыңғай термин – "этномәдени бірлестіктер" (ЭМБ) деп атау ұсынылды, бұл осы қоғамдық ұйымдар қызметінің міндеттеріне неғұрлым дәл сәйкес келді. 2007 жылы Қазақстан халқы Ассамблеясы деген жаңа атау алды. Бұл этностардың нақты азаматтық бірегейлігін нығайтты және тәуелсіз Қазақстанның - оның азаматтарының бірлігін көрсетті.

Этномәдени бірлестіктердің қызметін ғылыми сүйемелдеу үшін ҚХА ғылыми-сараптамалық кеңесі құрылды, оның құрамына еліміздің белгілі ғалымдары кірді, сонымен қатар өңірлік ҚХА жанынан ғылыми-сараптамалық топтар құрылды.

Қарағанды облысында ғылыми-сараптамалық топ 2010 жылдан бастап жұмыс істейді. Ол этникааралық қатынастар саласындағы ғылыми зерттеулерді анықтайды және үйлестіреді. Сондай-ақ, облыстың ЭКО жұмыс тәжірибесін зерттейді. Медицина ғылымдарының докторы, профессор, ҚХА мүшесі, «II дәрежелі "Достық" орденінің иегері Вилен Молотов-Лучанский облыстық ҚХА ҒСТ құрылған күннен бастап басқарушылық мідетті мойынына алып келеді.

Ассамблея мемлекетпен бірге өсіп келеді және оның қоғамдық дамудың әрбір бағытындағы қызметі барған сайын сұранысқа ие бола түсуде. ҚХА жұмысының нысандары мен әдістері жетілдірілуде. Бүгінде облыстық ҚХА-ның Қоғамдық келісім кеңесі, ҚХА Аналар кеңесі, Журналистер клубы сияқты құрылымдары бар. Облыстық Ассамблея қайырымдылық қызметін, медиацияны үйлестіреді. Маңызды қоғамдық-саяси іс-шаралар мен акцияларға қосылады, уақыттың барлық сын-қатерлеріне жауап беріп келеді.

Бүгінгі таңда этномәдени бірлестіктердің кеңдігі туралы ғана емес, сонымен бірге осы қоғамдық бірлестіктердің қызметінің маңыздылығы мен терең мағынасы жайлы да айта аламыз. Қазақстан халқы Ассамблеясы құрылған сәттен бастап этностарды таныстыратын әрбір қоғамдық бірлестіктің оң имиджін қалыптастыру этномәдени бірлестіктер көшбасшыларының жауапты міндетіне айналды. Олардың азаматтық қоғамның дамуындағы рөлі мен орны тек саяси элитаның, бұқаралық ақпарат құралдарының ғана емес, сонымен бірге ел халқының назарын да аударды.

Бір ғана мысал. Егер 1988-1990 жылдары ұлттық мәдени орталықтарды құру кезінде өз этностарын, диаспораларды қазіргі заманғы мәдени құбылыстарға тарту, сондай – ақ тарихи дәстүрлерді қалпына келтіру, ана тілін үйрену міндеті қойылса, қазір міндеттер күрделене түсті және біртұтас қауымдастықты-Қазақстан халқын дамытуға үлес қосу ретінде тұжырымдалуда.

Біз ҚХА-ның мерейтойын атап өтіп, оның бастауында тұрып, негізін гуманистік дәстүрдің жоғары деңгейінде қалағандарды еске түсірмей кете алмаймыз. Олар - белорус этномәдени қоғамын құрған Анатолий Майсюк, Қарағанды бірінші еврей қауымдастығының төрағасы Михаил Фаликович, "Полония" этномәдени орталығының негізін қалаушы Александр Сваричевский, "Намус" Әзірбайжан бірлестігінің басшысы Агиф Галим-оглы Мамедов, "Рідне слово" украин тілі қоғамының төрағасы Мирослав Зеленяк, "Видергебурт" неміс орталығының басшысы, Қазақстанның бұрынғы сенаторы Виктор Кист.

2019 жылы өзінің 30 жылдығын атап өткен корей этномәдени бірлестігі Қарағанды қаласында "Қазақ Еліне мың алғыс!» ескерткішін орнатты. Корей бірлестігі үлкен тәжірибе жинақтап, облыс өмірінің барлық салаларын дамытуға елеулі үлес қосты.

Литва бірлестігі облыс орталығында "Литва ауласын" салды. "Литва ауласы" - әртүрлі әлеуметтік және қайырымдылық акциялар өткізілетін мәдениет және бизнес орталығы. Литва этномәдени бірлестігінің төрағасы 2018 жылы Қазақстан халқы Ассамблеясы төрағасының орынбасары болып сайланды.

Бүгінгі таңда этномәдени бірлестіктер қолданатын құралдар эстетикалық, көркемдік құралдарға айналды. Осы дәстүрлі әдістерге қазіргі саяси мәдениеттің дамуына қажет элементтер де қосылады. Бүгінгі таңда кез-келген ЭКО жұмысында бағыттардың үш түрі бар: мәдени-демалыс, білім беру және патриоттық.

Жастарға патриоттық тәрбие беру облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясы қызметінің маңызды мақсаттарының бірі болып табылады. ҚХА қызметінің бұл аспектісі жастармен көптеген кездесулер арқылы толық жүзеге асырылуда. Белсенділер өздерінің жұмыс орындарында, мектептерде этносаралық және конфессияаралық келісім саясатының негізгі қадамдарын түсіндіріп, Қазақстан халқы Ассамблеясының жұмысы, этномәдени бірлестіктердің елді ілгерілетуге, азаматтық қоғамның қалыптасуына қосқан үлесі туралы айтып береді.

Репортаждар, ток-шоу, диалогтар, дискуссиялар өткізетін "Қазақстан-Қарағанды", "5 арна", "Новое телевидение" телекомпаниялары бағдарламаларында көбінесе басты кейіпкерлер облыс ҚХА өкілдері болып табылады. Соңғы 5 жылдың ішінде ғана облыстық БАҚ-та авторлары ҚХА мүшелері мен аймақтың ЭКО басшылары болып табылатын 500-ден астам түрлі ақпараттық жазбалар, сұхбаттар, мақалалар, репортаждар, пікірлер, сұхбаттар жарияланды. Республикалық баспасөзде, "Хабар", "24KZ" агенттігінің, орталық коммуникациялар қызметінің жаңалықтар бағдарламаларында белсенді сөйлеген сөздерінің арқасында облыстық ҚХА республикада жақсы танылған.

Этномәдени бірлестіктердің жетістіктері - барлық қазақстандықтардың мақтанышы. Ең бастысы жетістіктер - азаматтық институттарды, жастар қозғалыстарын, басқа да қоғамдық құрылымдарды шынайы және көреген мемлекеттік этносаясаттың айналасына біріктіруі.

Бұл бағытта облыстың этномәдени бірлестіктері креативті жұмыс істеуде. Көптеген жылдар бойы Қарағандыда "Фрейлехе Киндер" балалар мен жасөспірімдер шығармашылығының халықаралық фестивальдері, үлкен қоғамдық резонансқа ие "Мэрцишор" румын фестивалі сәтті өткізіліп келеді.

Этномәдени бірлестіктер қызметінің әлеуметтік бағыты да қарқынды дамып келеді. Бүгінгі таңда олардың көпшілігі әлеуметтік бағдарланған жобаларды ұсынады, қоғамды шоғырландыруға, әлеуметтік тұрақтылыққа бағытталған маңызды бастамаларды қолға алады. Бұл Ассамблеяның даму векторлары, оның жаңа кезеңдерді еңсеруі. Су тасқыны мен басқа да табиғи апаттардан зардап шеккен облыс кенттерінің тұрғындарына армян, шешен-ингуш, өзбек этномәдени бірлестіктері, облыстық "татар және башқұрт Қазақстан конгресі" филиалы және т. б. көмек көрсетті.

Облыстың этномәдени бірлестіктері Арыс қаласындағы техногендік апатқа үн қосып, зардап шеккен тұрғындарға гуманитарлық көмек көрсетті.

Бұл бағыттың ЭМБ қызметі үшін маңыздылығының тағы бір мысалы: "Видергебурт" неміс орталығы бірнеше жылдар бойы мүгедектерге үйде көмек көрсету үшін әлеуметтік қызметкерлерді жалдау жобасын жүзеге асыруда.

Жиырма жылдан астам уақыт бойы "Хэсэд Полина" еврей қайырымдылық қоғамында жалғызбасты қарт адамдар мен мүгедектерге көмек көрсету орталығы жұмыс істейді.

Этномәдени бірлестік мүшелерінің тарихи отаны болып табылатын елдердің ресми өкілдерімен өзара қарым-қатынас құруы - ҚХА-ның қазіргі заманғы тарихының маңызды бөлігі. Тарихи отанның бизнесмендерімен, халқымен экономикалық және мәдени байланыстарды дамыта отырып, облыстың, Қазақстанның беделін нығайтуға, оның көпвекторлы халықаралық саясатына елеулі үлес қосылуда.

Облыс ҚХА мүшелері шетелге шығатын Қарағанды делегацияларының құрамына кіреді. ЭМБ байланыстарының арқасында дипломатиялық өкілдіктердің, шығармашылық интеллигенцияның, бизнестің Ресей өңірлерінен, Германия, Польша, Израиль, Армения, Грузия, Түркия, Әзірбайжанның бірқатар жерлерінің іскерлік және жұмыс сапарларының жоспарлары белгіленіп, жүзеге асырылуда.

Жаңа тарихи кезеңде Қазақстан халқы Ассамблеясының рөлі әрдайым арта түсетін болады. Қазірдің өзінде әлеуметтік жаңғырту міндеттеріне байланысты жастармен жұмыс істеудің жаңа нысандары, этномәдени бірлестіктердің жұмысындағы стандартты емес, шығармашылық тәсілдер сұранысқа ие болуда. Қазақстан халқы Ассамблеясы бұрынғысынша қазіргі заманғы Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамын, тәуелсіз Қазақстанды, біздің Мәңгілік Елімізді құратындардың қатарында болады!

Елорданың сол жағалауындағы ботаникалық бақтың негізгі кіреберісіне қарама-қарсы жайғасқан «Қазақ еліне мың алғыс» монументалды композициясы мен «Ұлытау» аллеясы Елорданың 20 жылдығына (2018 ж.) Қарағанды ​​облысы тұрғындарының керемет тартуы болды.

Ұлытау аллеясын ашық аспан астындағы мұражай деуге әбден болады. Жалпы алаңы 1,2 гектарды алып жатқан аллея Триумфалды арқа (Мәңгілік Ел даңғылы) мен Түркістан көшелерінің арасындағы кеңістікті алып жатыр. Аллеяның ұзындығы - 250 м, ені - 55 м. Түркістан көшесіне қарап тұрған беттегі тұсында Аллеяның орталық бөлігіндегі алаңда «Қазақ елі менің ақылым» монументі орналасқан.Ескерткішті орнату орны оның ең жақсы көрініс беретін тұсын ескереотырып таңдалды, ол Триумфалды арка мен ескерткіштің негізгі қасбеті бағытталған Түркістан көшесі жағына қаратылып әдейі орнатылған.

«Қазақ еліне мың алғыс» монументі 4 пішінді мүсіндік композиция. Ескерткіштің жалпы биіктігі - 13,35 м (оның ішінде: ескерткіш - 7,0 м, тұғыр - 6,35 м). Ескерткіштің материалы - қола. Тұғыр көркем гранитте жасалған. Ескерткіштің авторлары - сәулетші Серік Рустамбеков пен мүсінші Ренат Әбенов.

«Қазақ еліне мың алғыс» монументі көркем образдардағы 4 фигурадан тұрады. Олар репрессия жылдарында Қазақстанға жер аударылған көптеген этностардың өкілдерін паналаған қазақ халқының мейірімділігін, қоныс аудару жылдарындағы қонақжайлылығын, мейірімділік пен достық танытқан қазақ халқына ризашылық сезімін бейнелейді. Композицияның ортасында 3 баланы құшақтаған жас қазақ әйелінің бейнесі орналасқан.

Әйел - бұл өзге ұлттың балаларын паналаған қазақ халқының бейнесі. Халық «Отан ана», «Жер ана» дейді, яғни Туған жер – Ана деген мағынаны білдіреді. Балалар - бұл қазақ халқын паналаған басқа этнос өкілдері. Үш баланың ең үлкені - кавказдық бала. Содан кейін «еуропалықтардың» өкілі ретінде шыққан қыз бен ортада кәріс ұлтының баласы бейнеленген.

Қазақстан жерінде соғыс пен репрессияның, аштық пен күйреудің қиын жылдарында жер аударған немесе Қазақстанға қоныс аударуға мәжбүр болған 100-ден астам этнос өкілдері тұрады. Қазақ халқының қонақжайлылығы мен кең пейілділігінің арқасында олар осы жерді екінші Отаны етіп, лайықты өмір кешіп, білім-тәрбие алды.

Аллеяның атауы мен Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің Ұлытау туралы айтқан дәйексөзі жадеит тасына қашалып жазылған. Дәл осы тас кездейсоқ таңдалып алынған жоқ. Ежелгі уақыттан бері жадеит қасиетті тас деп саналып келеді. Сыртқы жағынан бұл нефритке өте ұқсас болғанымен, ол аз кездеседі және жоғары бағаланады.

Ұлытау - Қарағанды ​​облысының ең танымал тарихи-географиялық нүктесі болғандықтан, қарағандылықтар елорда тұрғындары дәл осы бағалы сыйлықты тартуды жөн санаған көрінеді.

Алғашында шағын болып көрінетін жерден тез-тез өтіп шығамын деп ойлау - қате. Аспан астындағы мұражайыдың әр экспонатына тоқталып,ұсынылған ақпаратты толық оқып шығып, естелікке суретке түсіп, тіпті Интернеттен Ұлытауға қатысты қызықты деректерді іздеудің өзі біраз уақытты қажет етеді.

Ұлытау – қазақ халқы үшін киелі жер. XVII-XVIII ғасырларда бұл жер қазақтар үшін қасиетті саналған. Мұнда көптеген тарих және мәдениет ескерткіштері шоғырланған, олардың бірталайы жас астанаға қоныс аударды. Бұл жерлер тарихқа қызығушылық білдіретін саяхатшылар үшін таптырмас орын. Онда палеолит пен неолит дәуіріндегі адамдардың өмірін дәлелдейтін деректер біршама. Бір жерде 636 ескерткіш жинақталған болса, оның 282-і Ұлытау мұражайының тарихи-мәдени картасына енгізілген.

Бұл жерде Шыңғыс ханның үлкен ұлы Жошы мен оның Жошыдан туған немересі Батудың тұрақтаған жері мен Жошы хан мен Алаша хан жерленіп, мәңгілік тыныштық тапқан жері дәл Осы Ұлытау. Алтын Орданың алғашқы астанасы Орда Базар орналасып, Әмір Темірдің жазуы бар тас, ханның бас кеңсесінің орны - «Хан Ордасы» да дәл осы жерде жайғасып, көптеген хандар ақ киізге оранып, таққа отырғызылған, төсенішке көтерілді, әйгілі Булантин шайқасында жоңғарлар күл-талқан болып жеңілген.

Аллеяның ортасында әлемге әйгілі Ұлытау ескерткіштерінің көшірмелері: Теректі әулие мен және Байқоңыр петроглифтері, тас мүсіндер (балбалдар), мыс балқыту пештері, Әмір Темір тасы, Хан Ордасы тасы, сондай-ақ Ұлытау фаунасының ежелгі өкілдері - киіктердің мүсіндері орналасқан.

Мұнда ұсынылған ең қызықты экспонат - бұл Алтыншоқы төбесінің басында табылған Темірлан жазуы жазылған тастың көшірмесі. Онда әмір Темірдің Хан Тоқтамыспен соғысуға келгені туралы айтылған сөздері ойып жазылған. Жазу 1391 жылмен белгіленген.

Жоба авторы - Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген сәулетшісі Серік Рұстамбеков.

«Ұлытау» аллеясы мен «Қазақ еліне мың алғыс» монументінің ресми ашылуы 2018 жылдың 02 шілдесінде өтті. Аллеяның ашылу салтанатына Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті-Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев пен Қарағанды ​​облысының бұрынғы әкімі Ерлан Қошанов қатысты.

Кейін қарай