Қазақстан халқы Ассамблеясы

419

Дахшлейгер Григорий Федорович

Өмір жылдары: (1919-1983 жж.)

    Көрнекті тарихшы, Қазақстандағы тарих ғылымының ірі ұйымдастырушыларының бірі, талантты зерттеуші және оқытушы, шаруатану ғылыми мектебінің негізін қалаушы, Ұлы Отан соғысының ардагері.

     1919 жылы 2 қарашада Одесса қаласында дүниеге келді.

     1941 жылы Одесса мемлекеттік университетінің тарих факультетін, 1949 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының Тарих, археология және этнография институтының аспирантурасын бітірді. Оның барлық ғылыми қызметі осы институтпен байланысты: кіші ғылыми қызметкер, 1950 жылдан бастап – ғылыми хатшы, 1957 жылдан өмірінің соңына дейін – директордың ғылыми жұмыс жөніндегі орынбасары. 1950 жылы «Түрксіб құрылысының тарихы» кандидаттық, 1966 жылы «Қазақстанның ауылдары мен елді мекендеріндегі әлеуметтік-экономикалық өзгерістер (1921-1929 жж.)» тақырыбында докторлық диссертация қорғады. 1968 жылы профессор атағын алып, 1972 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі болып сайланды.

    Зерттеу жұмыстарының аясы өте кең болды. Оның ішінде тарихи география (КСРО тарихының академиялық атласы үшін бірқатар тақырыптар әзірледі), тарихнама және деректану мәселелері, республикадағы социалистік құрылыстың буржуазиялық бұрмалануларына сын, 1905-1907 жылдардағы төңкеріс кезіндегі Қазақстандағы жұмысшылар қозғалысы, социализмді жақсарту жағдайындағы республикадағы этномәдени байланыстар, көшпенділер тарихы және т.б. Кеңестік дәуірдегі көшпелі және жартылай көшпелі қазақтардың бір орынға қоныстану тәжірибесі бойынша халықаралық маңызы бар ерекшеліктерді айқындады. Ғалымның зерттеулерінде 20-жылдардағы қазақ ауылы мен елді мекендеріндегі әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, аймақтағы тың және тыңайған жерлерді игерудің әлеуметтік-экономикалық нәтижелері басты назарға алынды.

     Тұлға туралы қазіргі замандастардың естеліктері, зерттеушілердің, оқушылардың, ұрпақтардың пікірлері

    Оның жетекшілігімен 14 кандидаттық диссертация қорғалды.

     «Ол шәкірті, тарих ғылымдарының докторы, профессор Ж.А.Абылхожиннің кандидаттық жұмысының тақырыбын әуежайға Мәскеуден бір досын қарсы алуға бара жатқан жолда тұжырымдады. Бұл оның үнемі ойланып, үнемі жұмыс жасайтындығын және студенттерін ұмытпайтындығын білдіреді».

     Өміріндегі Қазақстанмен, қазақ халқымен байланысты бірегей оқиғалары

    Г.Ф.Дахшлейгердің тарихнамалық еңбектері ерекше назар аударуға тұрарлық: ол Қазақстандағы тарих ғылымының тарихын зерттеуге үлкен үлес қосып, бұл бағытта 2 монография мен 30 шақты мақала әзірледі. Г.Ф.Дахшлейгер бірқатар монографиялардың жауапты редакторы, құжаттар жинағын құрастырушы.

    Ол Кеңес Одағы тарихшыларының Ұлттық Комитетінің, Тарих ғылымының тарихы, Социалистік және коммунистік құрылыстың тарихы, КСРО Ғылым академиясының Тарих кафедрасында тарихи география, КСРО Ғылым академиясы Президиумының әлеуметтік ғылымдар секциясының ұлттық мәселелер бойынша ғылыми кеңестерінің мүшесі болды. Кеңестік саяси ғылымдар қауымдастығының Қазақстан секциясының төрағасы, депутат. КСРО тарихы бойынша докторлық диссертацияларды қорғау жөніндегі мамандандырылған ғылыми кеңестің төрағасы. «КСРО ҒА жаршысы. Қоғамдық ғылымдар сериясы» журналының бас редакторының орынбасары қызметін атқарды.

     Токиода өткен VIII Халықаралық антропологиялық және этнографиялық ғылымдар конгресінің мүшесі (1968 ж.), Ташкенттегі «КСРО-дағы социалистік қайта құру тәжірибесі және оның халықаралық маңызы» атты халықаралық ғылыми конференция (1972 ж.), Чикагода өткен IX Халықаралық антропологиялық және этнографиялық ғылымдар конгресі (1973 ж.), Сан-Францискодағы XIV тарихи ғылымдар Халықаралық конгресі (1975 ж.), Алматыдағы Бүкілодақтық түркі конференциясы (1976 ж.), Вишва-Бхаратидегі әлеуметтік ғылымдар бойынша кеңестік-үнділік симпозиумы (Шанти-Никетан, 1977 ж.), Мәскеудегі аграрлық тарих мәселелеріне арналған симпозиумның XVIII сессиясының (1980 ж.) қатысушысы болды.

     

    Қызыл Жұлдыз орденімен, «Ерлігі үшін» медалімен, КСРО-ның басқа медальдарымен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамоталарымен марапатталып, Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері атағы берілді.

     1979 жылы бірқатар жұмыстар үшін Қазақ КСР Ғылым академиясының Ш.Уәлиханов атындағы сыйлығына ие болды. 1982 жылы бес томдық Қазақ КСР тарихын жариялауға қосқан үлесі үшін Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының иегері атанды.

    Библиография трудов Г.Ф.Дахшлейгера /Сост. М.Г.Дахшлейгер // В кн.: История и историки: Историографический ежегодник. 1980 г. - М., 1984. С.338-341.

    Дахшлейгер Григорий Фёдорович // Казахстан. Национальная энциклопедия / Под ред. Б.Аягана. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. 2. — С. 145.

    Дахшлейгер Григорий Федорович // В кн.: КСЭ: А.: 1973, т.З. -С.495.

    60-летие члена корреспондента АН КазССР Г.Ф.Дахшлейгера //Вестник АН КазССР, 1979, с.70.

    Нурпеисов К. Видный ученый историк //Изв. АН КазССР. Сер. общ. наук, 1979, № 6. С.86.

    Список основных востоковедных трудов Г.Ф.Дахшлейгера /Сост. Р.Б.Сулейменов - Народы Азии и Африки, 1984, № 4, с. 214-216.

    Сулейменов Р.Б. Памяти Григория Федоровича Дахшлейгера // Народы Азии и Африки, 1984, № 4. С.213-214.

    Тулепбаев Б.А., Басин В.Я. Григорий Федорович Дахшлейгер (1919- 1983) //В кн.: История и историки: Историографический ежегодник. 1980 г. -М., 1984, с. 338-341.

    Дахшлейгер Григорий Федорович // Биобиблиография обществоведов Казахстана. -А.: 1986, с. 140-14.

     

    Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде Г.Ф.Дахшлейгер атындағы аудитория ашылды.

Кейін қарай