Қазақстан халқы Ассамблеясы

608

Калмыков Сергей Иванович

Өмір жылдары: (1891 –1967 жж.)

    «Сергей Калмыков әрқашан жаңа қырынан танылады! Ол өзін табиғатта, нүктелер, сызықтар мен тұмандардың математикалық ілімдерінен іздейді! Өзінің қиялдарының себебін Астрономиялық Жұлдыздардың комбинацияларынан іздейді!».

    Сергей Калмыков - ғаламның өзіндік моделін жасайтын, оның құпияларын ашатын суретші. Калмыковтың еңбектері - таңғажайып әдемі өнер әлемі. Ол әр сәттің, табиғаттың кез-келген бұрышының үйлесімділігі мен сұлулығын сезінді, оның әлемге деген құштарлығы барлық жерде болды.

     Кескіндемелермен қатар, үнемі романдар, астарлы әңгімелер, афоризмдер жазды. Шебердің әдеби жұмысының жемісі әр кезде әр түрлі болды. Байқау және жалпылаудың маңыздылығы оған осы ерекше «жазушы жинағын» түрлі космогониялық сипаттамалармен және фантастикалық жобалармен байытуға мүмкіндік берді. Оның жинақтарының бірінде барлық жазбалар қатаң алфавиттік тәртіппен құрастырылды.

    Осылайша Әліппе кітабы (Алфавитная книга) пайда болды, онда әр әріп суретпен салынған және әр парақта дайын композиция бар. Оның қолжазбалары, очерктері, өнертану, философиялық ойлары мен романдары осы уақытқа дейін сақталған «Голубиная книга», «Зеленая книга», «Фабрика бумов», «Лунный джаз» және т.б.

    Сиқыршы және маг сынды ол қарапайым заттардан нағыз ғажайыпты жасай алатын. Оның Алматыдағы Абай театрындағы спектакльдерге декорацияларының арқасында қарапайым қойылымдар керемет жарқын көріністерге айналды, сондықтан көрермен әрдайым театрдағы жаңа туындыларының пайда болуын асыға күтетін.

    Кузьма Петров-Водкинның «Қызыл атты шомылдыру» картинасы көпшілікке белгілі, бірақ бейнеленген жігіттің кім екенін ойланатындар санаулы ғана болды, өйткені ол шынайы адам емес, мифологиялық кейіпкер болып көрінеді. Баланың аты-жөні Сергей Калмыков, сонымен бірге айғырдың да аты бар, оны Бала деп атанған. Сергей – Кузьма Сергеевичтің шәкірті болған.

    Калмыков өзінің күнделіктерінде былай деп жазды: «Болашақ монографияны құрастырушылардың назарына. Қызыл аттың үстінде қымбатты Кузьма Сергеевич мені суреттеді. Иә! Осы картинадағы жалқау жастың бейнесінде мен бейнеленгенмін». (Петров-Водкин, «Купание красных коней на закате солнца» картинасы).

    Тұлға туралы қазіргі замандастардың естеліктері, зерттеушілердің, оқушылардың, ұрпақтардың пікірлері

    «1967 жылы суретші қайтыс болғанға дейін, отыз жылдан астам өмір сүрген азиялық Алматыдағы адамдарды Құдайдың өзі таңдап алғандар деп қарастыру әдетке айналды; сол себепті оларға құрмет көрсетілуі керек. Олар Калмыковқа - оның түрлі-түсті шалбарларына, алқызыл береттеріне, фантастикалық күртелеріне, жаяу жүргенде сыңғырлаған даусы естілетін қалталарында жататын бос банкаларға үйреніп кетті. Уақыт өте келе ол Сібір тайгасындағы құс сынды Алматы қаласының ерекше көрінісіне айналды», - деп Давид Маркиш суретші туралы жазады.

    Ал жазушы Юрий Домбровский оны «Факультет ненужных вещей» романында былай деп сипаттайды: «Күн батып бара жатқан сәт. Суретші асығыс. Ол ашық түсті берет, жолақтары бар көк шалбар және бант байланған жасыл мантильде болды. Оның былай киіну себебі – өзі үшін емес, адамдар үшін емес, ғарыш үшін, Марс пен Меркурий үшін, өйткені бұл өзі айтатындай «Жердің және бүкіл Әлемнің бірінші дәрежелі данышпаны» - Сергей Иванович Калмыков, Абай атындағы опера және балет театрының декораторы және әртісі».

    Өміріндегі Қазақстанмен, қазақ халқымен байланысты бірегей оқиғалары

    Кеңестік қазақстандық суретші, иллюстратор, декоратор, жазушы, авангард суретші, орыс әдебиетінде Күміс ғасыр аталған кезеңнің 60-шы жылдардың соңына дейін өмір сүрген шеберлерінің бірі. Калмыковтың шығармаларында әлемдік өнер тарихымен тікелей ұқсастық жоқ. Өзінің шығармашылық қызметі барысында Калмыков кейде «фантастикалық экспрессионизм» деп аталатын өзіндік кескіндеме стилін құрды.

     

    Сергей Калмыков – әлемдік масштабтағы суретші.

    Ол мың жарымнан астам жұмыстар (сурет, кескіндеме, графика) қалдырды: «Деревья» (1909 ж.), «Красные кони» (1911ж.), «В цирке» (1924 ж.), «Похищение Европы» (1928 ж.), «Железнодорожная станция» (1930 ж.), «Фантастический пейзаж с красными скалами» (1938 ж.), «В парке» (1944 ж.), «Фонари у театра» (1945 ж.), «У садовой решетки» (1946 ж.), «Ипподром» (1948 ж.), «Уличный фонарь. Вечерний пейзаж» (1949 ж.), «Водный бассейн» (1950 ж.), «На молодежной спартакиаде» (1951 ж.), «Ущелье по дороге в Медео» (1952 ж.), «Серенада» (1959 ж.), «Аллегория» (1964 ж.), «Величественные портреты», «Лунный джаз», «Прогулка в пустыне» (барлығы – 1940 жылдары) және т. б.

    Бучинская В.С. Сергей Калмыков – Алматы: Онер, 2005.

    Смекалов И.В. Сергей Калмыков. Оренбургский период (1893–1937 гг.). – Оренбург: М.Ф. Коннов, 2012. – 256 с.

    Архив Оренбургского областного музея изобразительных искусств. Д. 23.

    Государственный архив республики Казахстан. Ф. 1758, оп. 1, ед. хр. 70.

    Государственный архив республики Казахстан. Ф. 1758, оп. 1, ед. хр. 93.

    Научная библиотека Оренбургского областного музея изобразительных искусств.

    Смекалов, И.В. Декоративное искусство и предметно пространственная среда. Вестник МГХПА /Московская государственная художественно ни С.Г. Строганова. – М: МГХПА, 2014. – № 1. – С.168 – 175.

    Смекалов И.В. Новые материалы к творческой биографии Сергея Калмыкова. Вестник ОГУ №5 (166) /май 2014. С.74-78.

    2001 жылы Ә. Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайы Сергей Калмыковтың 110 жылдық мерейтойына арналған салтанатты іс-шара барысында бүгінгі күнге дейін суретшінің ең үлкен көрмесін өткізді.

    Бүгін Алматыдағы Ә. Қастеев атындағы Мемлекеттік көркемөнер музейінде суретшінің 1100-ден астам туындылары бар – бұл танымал туындыларының ең көбі. Бірнеше ондаған туындылары Санкт-Петербургтегі орыс музейі мен Мәскеудегі Пушкин музейінде. Шығармалардың едәуір көп бөлігі жеке коллекцияларда, Қазақстанның өзінде, сонымен қатар Ресейде, АҚШ-та және Еуропада сақталған.

    Әр жылдары Санкт-Петербургтегі Ресей музейінде, Мәскеудегі Пушкин музейінде және кейбір жеке галереяларда Калмыков жұмыстарының көрмелері өтеді.

    2002 жылы АҚШ-тағы орыс тектес коллекционер Алекс Орлов Сергей Калмыков қорын ұйымдастырды, Батыста Калмыковтың үш жүзге жуық картиналарын жинады, сонымен қатар оның туындыларының алғашқы халықаралық басылымын шығарды.

    Израиль жазушысы Дэвид Маркиш «Белый круг» романын Сергей Калмыковқа арнады.

     Юрий Домбровский өзінің «Факультет ненужных вещей» романында Сергея Калмыковты суреттейді (1978 ж.).

     2017 жылы Алматыдағы бір көше суретшінің есімімен аталды.


     

Кейін қарай